Eliza Grzelak – Biblioteka Gniezno

Podsumowania 2021 roku: “Gwarze mówimy TAK!”

Kto jeśli nie my, powinien dbać o kulturowe dziedzictwo lokalnego języka? Mamy przekonanie, że działania wspierające gwarę to właściwy kierunek. W tym roku postawiliśmy zwłaszcza na młode pokolenie.

W ramach projektu „Gwarze mówimy TAK!” najpierw zaprosiliśmy na rodzinne spotkanie z Juliuszem Kublem, autorem gwarowego przekładu klasyki literatury dla dzieci – „Kubusia Puchatka”. Były więc fragmenty „Misia Szpeniolka” i spektakl w wykonaniu „Pana Walizki”. Gwarę przybliżały także filmiki dla najmłodszych z naszą sprawdzoną biblioteczną bohaterką – „Myszką Marcysią”. Przeprowadzono ponad 60 warsztatów przybliżający lokalny dialekt w grupach przedszkolnych i szkolnych w klasach I – III, a także w Miejskich Świetlicach Socjoterapeutycznych.

Dla koneserów był spacer po historycznych po lokalach gastronomicznych Gniezna w gwarze. Ten kulinarny element pojawił się również we współczesnych lokalach gastronomicznych, gdzie trafiły opracowane w ramach projektu ulotki z przepisem i słownikiem potraw w gwarze. Ogromną popularnością cieszyły się filmy z udziałem prof. Elizy Grzelak, która opowiadała o nazwach topograficznych Gniezna. Warto wspomnieć o torbach z gwarowym słówkiem, które rozdawano podczas spaceru, a także w trakcie imprezy o charakterze kulinarnym – „Restaurant Day”.

Podsumowania 2021 roku: “XI Festiwal Literacki PRETEKSTY”

Wrzesień otworzyliśmy XI Festiwalem Literackim „Preteksty”. Dopomogły ostatnie ciepłe promienie słońca i sprawdzeni partnerzy: Stowarzyszenie Ośla ławka, Miejski Ośrodek Kultury i Miasto Gniezno. Większość z 16 wydarzeń bowiem odbyła się pod gołym niebem.

Gnieźnianie na pewno zapamiętają festiwalowe spotkania autorskie z prof. Jerzym Bralczykiem, Michałem Rusinkiem, Jakubem Małeckim, Danielem Wyszogrodzkim, Filipem Springerem, prof. Elizą Grzelak i Piotrem Górnym – czyli DonGURALesko. Po raz VIII wyłoniono mistrzów słowa w Slamie Poetyckim im. Franciszka Rabelais. Poezja znalazła się także na warsztatach przygotowanych dla najmłodszych. O głos słyszalny ze sceny zadbały: Teatr Wszelki Wypadek dając dwa spektakle oraz grupa „Daj ać!: poza”. Niezapomnianych wrażeń dostarczyły również hip hopowe dźwięki, podczas koncertu Szegetz i „Dzieci Sarah Lynn”. Dwójka to także liczba wystaw otwartych przy okazji festiwalu „LEM” z grafikami Daniela Mroza i współczesnych polskich artystów interpretujących twórczość Stanisława Lema, a także plenerowa wystawa „Biblioteka Publiczna Miasta Gniezna 75+1” z historycznym podsumowaniem 75-lecia istnienia miejskiej książnicy i współczesnym pandemicznym akcentem jej działalności.
W sumie ponad 400 uczestników w czasie czterech dni.

Gwarowa mapa Gniezna – onomastyka od kulis

Czy pamiętacie, gdzie w Gnieźnie były ulice: 22 lipca, Młodej Gwardii czy Plac Bohaterów Stalingradu? Dlaczego wolimy mieszkać raczej przy ulicy Rycerskiej niż Polnej? Co wspólnego ma kiosk przy Poczcie Głównej w Gnieźnie z przysłowiowym pruskim porządkiem? Za co otrzymał mandat od policji budowlanej dziadek profesor Elizy Grzelak oraz jak (fascynująco!) wygląda praca badawcza językoznawcy?

Zapraszamy na ostatni, jak zawsze wyjątkowo ciekawy, odcinek „Gwarowej mapy Gniezna”. Prof. Eliza Grzelak odsłania przed nami kulisy onomastyki, jej sekrety i zawiłości. Dowiemy się, skąd się biorą terenowe nazwy własne, jak je rozumieć i interpretować oraz dlaczego nasze potoczne rozumienie tychże nazw często rozmija się z ustaleniami językoznawców.

Cykl „Gwarowa mapa Gniezna – nazwy terenowe” realizowany jest w ramach projektu „Gwarze mówimy TAK!” dofinansowanego ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu w ramach programu Narodowego Centrum Kultury “Ojczysty – dodaj do ulubionych 2021”.

https://www.youtube.com/watch?v=XPR0MTLBpgY

„Gwarowa mapa Gniezna” odcinek drugi

Kolejna językoznawcza wycieczka po Gnieźnie – w roli wspaniałej przewodniczki po miejskich nazwach terenowych – prof. Eliza Grzelak.

Tym razem zaczniemy od Targowiska. Jaki jest rodowód tej nazwy i gdzie będą robiły zakupy nasze praprawnuki? Co Bednarski Rynek ma wspólnego z kuflem piwa, a nazwa Cierpięgi z „Jesienią średniowiecza” Huizinga?
Kolejne gnieźnieńskie zagadki terenowe odsłonimy w trzecim odcinku „Gwarowej mapy Gniezna”.

Projekt uzyskał dofinansowanie ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu w ramach programu Narodowego Centrum Kultury “Ojczysty – dodaj do ulubionych 2021”.

Trzeci dzień XI Festiwalu Literackiego Preteksty

Pierwsze sobotnie pretekstowe spotkanie na dziedzińcu Starego Ratusza w Gnieźnie zebrały ogrodników i pasjonatów działek, zielonych balkonów i zieleni. Mimo słonecznej pogody porzucili swoje grządki, hamaki i altanki, by posłuchać wykładu prof. Elizy Grzelak o ekologiczny ogrodzie. Pani Profesor, uznana językoznawczyni, od ponad dwudziestu lat prowadzi ogród, a ogrodnictwo jest jej wielką pasją. I również obszarem badań naukowych – jest autorką m.in. monografii ogrodu „W poszukiwaniu Edenu. Językowo-kulturowy obraz współczesnego polskiego ogrodu ozdobnego. Kreacja czasu i przestrzeni” (książka ta znajduje się w księgozbiorze Biblioteki). Wykład dotyczył przede wszystkim kwestii uwzględnienia perspektywy ekologicznej w pielęgnowaniu ogrodu. Jak barwnie opowiadała Pani Profesor, ona sama ekologiczny „zwrot” zawdzięcza w dużej mierze swoim dzieciom i wnukom, mieszkającym w Berlinie, gdzie postawy ekologiczne są zdecydowanie bardziej zaawansowane i powszechnie praktykowane. Do zmiany patrzenia na ogród przyczyniła się też nawałnica z 2017 roku, której ogromna dewastująca siła pokazała, iż współcześnie ogrodu nie można pielęgnować w oderwaniu od wyzwań klimatycznych. Kondycja planety, globalne ocieplenie, susze, zakwaszenie wód, przeobrażenia biosfery to zjawiska, które współczesny ogrodnik również musi brać pod uwagę w swojej działalności. I to właśnie od kilku lat praktykuje w swoim ogrodzie profesor Grzelak. Co, jak zdradziła, wcale nie jest łatwe. Wiele codziennych ogrodniczych decyzji oznacza kolizję dwóch perspektyw – tradycyjnej estetyczno-użytkowej oraz ekologicznej. Koszenie, podlewanie, krety, ślimaki, mszyce, chwasty i wszystkie inne tradycyjne „problemy” ogrodników – w ekologicznym ogrodzie wymagają zupełnie nowego podejścia. Pani Profesor hojnie dzieliła się z widownią praktycznymi ekowskazówkami, co otworzyło na widowni niemal giełdę „wymiany ogrodniczej wiedzy”. I możliwe, że zaowocuje to w niedalekiej przyszłości serią ekologicznych wykładów, które profesor Eliza Grzelak zaproponowała poprowadzić wespół z Biblioteką. Na którą to propozycję Biblioteka oczywiście patrzy z wielką przychylnością.

Radości z powodzenia misji zaproszenia do Gniezna Filipa Springera nie krył Aleksander Olo Karwowski, prowadzący spotkanie. Te odczucia, sądząc tylko po pytaniach zadawanych przez publiczność podzielali i zebrani na spotkaniu. Można powiedzieć, że tegoroczne Preteksty mają szczęście do różnorodności – każda z przeprowadzanych podczas festiwalu konwersacji dotyka nieco odmiennych strun literackiego fachu. Filip Springer zajmująco opowiadał o pracy fotoreportera i reportażysty. Osobne miejsce w rozmowie znalazła fotografia i jej znaczenie w twórczej drodze autora. Od inspiracji tematem znikania, po zagadnienia architektury, miasta i jego problemów w perspektywie zmian klimatu – te wątki musiały pojawić się na spotkaniu z Filipem Springerem.

Dzień zakończyło premierowe przedstawienie Teatru Wszelki Wypadek „Emigranci” na podstawie dramatu Sławomira Mrożka. Na scenie Latarni na Wenei Tomasz Kujawski i Paweł Gic przejmująco opowiedzieli historię uwięzienia – tego metaforycznego dotyczącego naszych ograniczeń i tego realnego, do którego zmusza nas życiowa sytuacja. Gnieźnieński teatr ma w zwyczaju grę na najwyższych rejestrach emocji, podczas wczorajszego przedstawienia nie było inaczej. Na ponad półtorej godziny publika została pochłonięta przez opowieść, którą wykreował sceniczny duet. Oklaski na stojąco i ożywienie, z jakim rozmawiano o spektaklu po jego zakończeniu chyba nie wymagają komentarza.

Zdjęcia Dorian Kaczmarek

Organizatorem Festiwalu, dofinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, już po raz trzeci będzie Biblioteka Publiczna Miasta Gniezna razem z Miastem Gnieznem. Partnerami wydarzenia są: Stowarzyszenie Ośla Ławka oraz Miejski Ośrodek Kultury.

Wzgórze Panieńskie, Zbarskie i Babia Góra w „Gwarowej mapie Gniezna”

W drugim odcinku „Gwarowej mapy Gniezna – nazwy terenowe”, prof. Eliza Grzelak zajmie się gnieźnieńskimi wzgórzami, m.in. Wzgórzem Panieńskim, Zbarskim i Babią Górą.

Profesor wróci też do czasów wielkiego pożaru w 1819 roku i tego, jak po nim zmieniło się oblicze miasta oraz topografia Gniezna. Dowiemy się też, co oznacza słowo „rynek” i nazwy ulic Tumska i Farna oraz jaka zagadka etymologiczna stoi za naszą gwarową nazwą ulicy Chrobrego – „Kareją”.

Zapraszamy na kolejną porcję ciekawostek!

Cykl „Gwarowa mapa Gniezna – nazwy terenowe” realizowany jest ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu w ramach programu Narodowego Centrum Kultury projektu „Ojczysty – dodaj do ulubionych 2021”.

https://youtu.be/8nY8ru4jNPw

Święto Słowa po raz jedenasty!

Od 2 do 5 września 2021 r. Gniezno już 11 raz stanie się Literacką Stolicą Polski i areną ciekawych wydarzeń, dla których wspólnym mianownikiem jest właśnie Literatura.

Spotkania autorskie, slam poetycki, pasjonujące spektakle oraz nietuzinkowe koncerty, to tylko niektóre z pozycji programu, który ma ambicję przynajmniej „nie być słabszym” od ubiegłorocznego. Wśród zaproszonych gości, którzy przyjadą do Pierwszej Stolicy, możemy wymienić: prof. Jerzego Bralczyka, Jakuba Małeckiego, Michała Rusinka, Filipa Springera, Daniela Wyszogrodzkiego, a także Piotra Górnego, znanego szerzej pod artystycznym pseudonimem „DonGURALesko”. Honor Gniezna reprezentować będzie niezastąpiona prof. Eliza Grzelak, która przyjrzy się funkcji ogrodu w literaturze.

Teatr, czerpiący inspirację w Literaturze, od początku towarzyszy „Pretekstom”. Nie inaczej będzie w tym roku. Festiwalowa publiczność weźmie udział w premierze nowego spektaklu Teatru Wszelki Wypadek, a mianowicie „Emigrantów” na podstawie dramatu Sławomira Mrożka w reżyserii Tomasza Kujawskiego. Tenże sam zespół przypomni także własną sceniczną interpretację słynnej powieści Johna Steinbecka „Myszy i ludzie”. „Czarnym koniem” programu może okazać się z kolei spektakl „Projekt: Świteź” w wykonaniu Grupy Teatralnej „Daj ać!: poza”, a koncertowe atrakcje zapewni grupa Szegetz, która przedstawi materiał z najnowszej płyty „Przedświt”.

Nie zabraknie i wydarzeń skierowanych do najmłodszych miłośników literatury. Dla nich Biblioteka Publiczna Miasta Gniezna przygotowała warsztaty „Wierszokleci też poeci”. O emocje i poetycką część programu zadbał, popularny już środowisku literackim, Slam Poetycki im. Franciszka Rabelais’a, na którym pojawiły się slamerskie sławy z całej Polski. Wydarzenie to odbyło się wyjątkowo wcześniej, 13 sierpnia 2021 r. z bardzo ważnego powodu: otrzymania prawa do kwalifikacji laureatów do wrześniowych Mistrzostw Polski w Slamie.

Festiwalowi towarzyszyć będą także dwie bardzo ciekawe wystawy. Filia nr 2 przy ul. Staszica 12a gościć będzie, dzięki uprzejmości Narodowego Centrum Kultury, wystawę „LEM” poświęconą postaci Stanisława Lema, prekursora fantastyki naukowej w naszym kraju. W plenerze z kolei przyjrzymy się dziejom gnieźnieńskiej książnicy, która w zeszłym roku obchodziła swoje 75. urodziny.

Na wszystkie wydarzenia wstęp wolny. Obowiązuje reżim sanitarny.

XI Festiwal Literacki PRETEKSTY
Gniezno, 2-5 września 2021
PROGRAM

02 września 2021 r. (czwartek)
10.00 „Wierszokleci też poeci”/ warsztaty dla dzieci/ Filia nr 2 BPMG
18.00 Jakub Małecki/ spotkanie autorskie/ Latarnia na Wenei
20.00 Piotr Górny (aka DonGURALesko)/ spotkanie autorskie/ Latarnia na Wenei

03 września 2021 r. (piątek)
10.00 „Wierszokleci też poeci”/ warsztaty dla dzieci/ Filia nr 2 BPMG
17.30 „Projekt: Świteź”/ Grupa Teatralna „Daj ać!: poza”/ spektakl/ Latarnia na Wenei
19.00 prof. Jerzy Bralczyk/ spotkanie autorskie/ Dziedziniec Starego Ratusza
20.30 Szegetz/ koncert/ Latarnia na Wenei

04 września 2021 r. (sobota)
16.00 prof. Eliza Grzelak „Pamiętajmy o ogrodach”/ spotkanie autorskie/ Dziedziniec Starego Ratusza
18.00 Filip Springer/ spotkanie autorskie/ Dziedziniec Starego Ratusza
20.00 Emigranci/ Teatr Wszelki Wypadek/ spektakl/ Latarnia na Wenei

05 września 2021 r. (niedziela)
16.00 Daniel Wyszogrodzki/ spotkanie autorskie/ Latarnia na Wenei
18.00 Michał Rusinek/ spotkanie autorskie/ Dziedziniec Starego Ratusza
20.00 Myszy i Ludzie/ Teatr Wszelki Wypadek/ spektakl/ Latarnia na Wenei

WYSTAWY:
LEM/ hol Fili nr 2/ ul. Staszica 12a
Biblioteka Publiczna Miasta Gniezna 75+1/ skwer przy pomniku św. Wojciecha

XI PRETEKSTY: prof. Eliza Grzelak / Filip Springer – spotkania autorskie

Spieszymy z kolejnymi zaproszeniami na wydarzenia tegorocznego XI Literackiego Festiwalu Preteksty. Liczymy, że powitacie je z radością. Szczególnie, że tematyka sobotnich spotkań będzie rozbrzmiewać w bardzo aktualnych tonach – wpływu człowieka na kształt Ziemi.

Pierwsze spotkanie będzie dotyczyło antropocenu. Tak określa się obecną erę – dominacji człowieka, który radyklanie przeobraził oblicze planety. Spotkanie z prof. Elizą Grzelak pn. „Pamiętajmy o ogrodach” będzie dotyczyło ogrodów w antropocenie. Bo właśnie te zielone „oazy” na tle zdewastowanej planety są jednym z naukowych zainteresowań prof. Grzelak. I tematem wyjątkowo ciekawym, nie tylko dla naukowców i studentów. Nie ma wątpliwości, że obecnie przeżywamy „zielony boom” – działki, ogrody, ukwiecone balkony, oblężone sklepy ogrodnicze to przejaw wyraźnego zwrotu ku naturze. Dawne hasło – „działka moje hobby” – znów jest aktualne. Kupujemy działki, sadzimy dzikie łąki, kwiaty doniczkowe zmieniają nasze mieszkania w zielone dżungle, a balkony toną w kwiatach i ziołach! Skąd to pospolite ogrodnicze/ogrodowe ruszenie? Jak mają się współczesne wizje ogrodu w czasach klimatycznej katastrofy? Dlaczego i przed czym szukamy schronienia w „zielonym”? Czym jest ogród ekologiczny i ogród przyjazny? To fascynujące tematy i bardzo bliskie wielu z nas. Dlatego gorąco zapraszamy na spotkanie z prof. Elizą Grzelak w sobotę 4 września o godz. 16.00, na Dziedzińcu Starego Ratusza.

Profesor Elizy Grzelak przedstawiać nie trzeba – zajmuje się językoznawstwem, szczególnie komunikologią. Od 2010 roku jest wykładowcą w Instytucie Kultury Europejskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Karierę zawodową rozpoczynała na Wydziale Filologii Polskiej i Klasycznej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, gdzie przepracowała 26 lat. Cieszy się uznaniem nie tylko środowiska naukowego, ale też ogromną sympatią studentów oraz mieszkańców Gniezna. Dodajmy, – w kontekście tematu spotkania – że pani profesor jest też zapaloną ogrodniczką.

Dokładnie dwie godziny później o 18.00 na scenie Dziedzińca Starego Ratusza pojawi się kolejny gość – Filip Springer. Fotograf i reportażysta, a także śmiały komentator współczesności.
W swojej twórczości Springer zainteresowany jest skalą makro. Skupia się na przestrzeni i architekturze.
Zadebiutował reportażem „Miedzianka. Historia znikania”, w którym opisał dzieje dolnośląskiego górniczego miasteczka powstałego ponad siedemset lat temu, które praktycznie zniknęło z powierzchni ziemi. Dziś to miejsce – Miedzianka – między innymi dzięki książce ponownie pojawia się na turystycznych i kulturalnych mapach świata za sprawą festiwalu literackiego MiedziankaFest, którego Springer jest współtwórcą. Publikacja została bardzo dobrze przyjęta w środowisku literackim – znalazła się w finale Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego za Reportaż Literacki 2011, Nagrody Literackiej Nike w 2012 roku, zdobyła też nominację do Nagrody Literackiej Gdynia 2012. Kolejne publikacje „Źle urodzone. Reportaże o architekturze PRL”, „Zaczyn. O Zofii i Oskarze Hansenach”, „Wanna z kolumnadą”, czy „13 pięter” zjednały ich autorowi sporą grupę adoratorów. „Źle urodzone” okrzyknięto tytułem Książki Roku Plebiscytu 2012 Radiowego Domu Kultury Programu 3 Polskiego Radia, „13 pięter” otrzymało Śląski Wawrzyn Literacki. Grono miłośników twórczości Springera wykracza poza granice kraju – reportaże tłumaczone są na angielski, niemiecki, rosyjski i węgierski.
Obecnie współpracuje z Instytutem Reportażu w Warszawie, przy którym założył wraz z Julią Fiedorczuk nowatorską Szkołę Ekopoetyki. Jest stałym współpracownikiem miesięcznika „Pismo”, dla którego pisze reportaże w ramach cyklu klimatycznego, oraz miesięcznika „Znak”, dla którego pisze felietony.

Zdjęcie prof. Elizy Grzelak – Jakub Dzionek, Filipa Springera – Lechosław Kwiatkowski.

XI Festiwal Literacki Preteksty organizują: Miasto Gniezno wraz z Biblioteką Publiczną Miasta Gniezna.
Wsparcia udzielają partnerzy: Miejski Ośrodek Kultury, Stary Ratusz w Gnieźnie, Stowarzyszenie “Ośla Ławka”, Latarnia na Wenei, Stowarzyszenie “Fantasmagoria”, Klub Krytyki Politycznej w Gnieźnie.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

Zainaugurowaliśmy cykl spotkań autorskich poświęconych gwarze

To był kapitalny wieczór z gwarą i przede wszystkim – z prof. Elizą Grzelak. Była sala pełna słuchaczy i opowieść pełna anegdot. A także solidna porcja wiedzy z zakresu dialektologii. Pani Profesor opowiadała między innymi o tym, że dialekt wielkopolski jest „najpoprawniejszy”, dlaczego tylko u nas używamy „garnyszków” i co słychać, gdy przemówi …Lech Wałęsa. Bawiliśmy się setnie słuchając opowieści o badaniach terenowych nad gwarą, jakie we wsi Obora prowadziła profesor Grzelak studentką będąc. I choć gwara gnieźnieńska nie jest w najlepszej kondycji – coraz mniej osób ją zna i czynnie jej używa – to na tym spotkaniu zupełnie nie było tego czuć. Tzn. słychać! Spotkaniem z prof. Grzelak zainaugurowaliśmy cykl spotkań gwarowych w ramach kampanii społecznej „Tu blubramy po naszemu!”. Za tydzień w piątek o godz. 18:00 będziemy gościć Juliusza Kubla – znawcę gwary poznańskiej i inicjatora powstania Pomnika Starego Marycha. Porozmawiamy – między innymi – o gwarze gnieźnieńskiej z perspektywy …tych ok. 50 km, jakie dzieli Gniezno od Poznania. Zapraszamy!

Projekt Biblioteki Publicznej Miasta Gniezna „Tu blubramy po naszemu!” jest dofinansowany ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach programu „Ojczysty – dodaj do ulubionych 2019”.