13 Preteksty – Biblioteka Gniezno

Podsumowanie roku 2023: 13. Festiwal Literacki PRETEKSTY

Po raz trzynasty odbyło się wrześniowe Gnieźnieńskie Święto Słowa – Festiwal Literacki PRETEKSTY.

W bogatym programie tradycyjnie nie zabrakło różnorodnych tematycznie spotkań autorskich, wystaw czy spektakli, a także X. jubileuszowego Slamu Poetyckiego im. Franciszka Rabelais i Turnieju Książkożerców.

Wśród wydarzeń trwających od 31 sierpnia do 22 września mogliście uczestniczyć w ciekawych i różnorodnych spotkaniach autorskich, Spektaklu Teatru Wszelki Wypadek pt. „Merylin Mongoł”, wystawy „Światłoczułe Słowa” czy wykładach i panelach dyskusyjnych. W tym roku gościliśmy podczas festiwalu poetkę Ewę Lipską, Ziemowita Szczerka, Marka Krajewskiego, Cezarego Łazarewicza, Katarzynę Michalak, uczestników panelu dyskusyjnego: Marka Budzisza, dr Jacka Bartosiaka, gen. Waldemara Skrzypczaka oraz prof. Przemysława Czaplińskiego. W wydarzeniach wzięło udział 600 uczestników.

Festiwal organizowali: Miasto Gniezno wraz z Biblioteką Publiczną Miasta Gniezna.
Wsparcia udzielali partnerzy: Wielkopolska Izba Gospodarcza, Miejski Ośrodek Kultury, Stowarzyszenie “Ośla Ławka”, Klub Krytyki Politycznej w Gnieźnie, GUTW, IKE, Biblioteka Pedagogiczna w Gnieźnie, KDoK, Stowarzyszenie Pisarzy Polskich.

„Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego”

Nie rodzimy się czytelnikami. Spotkanie z profesorem Przemysławem Czaplińskim

Nie rodzimy się czytelnikami. O tym, skąd się bierze czytanie i jak je podtrzymać rozmawialiśmy z prof. Przemysławem Czaplińskim.

Niezwykle ciekawie upłynął wtorkowy poranek uczestnikom spotkania z prof. Czaplińskim. Jednym z wielu czynników, które się na to złożyły była forma żywej rozmowy z uczestnikami zamiast wykładu. Każdy mógł podzielić się osobistym doświadczeniem dotyczącym początków czytania, własnym impulsem, który pchnął w kierunku czytelnictwa. Jedno jest pewne, wzrastanie w czytającym domu to wyższe prawdopodobieństwo, że będzie się aktywnym czytelnikiem.

Czytanie to pasja, emocje, coś, co nas ku temu skłania i pochłania. Wymiana doświadczeń czytelniczych popycha nas ku nowym książkom. Czytanie jest częścią formy uspołecznienia. Nie narodzi się w izolacji, a żywa, namiętna dyskusja o książkach wciąga do świata literackiego. Rozmowy między czytelnikami o danym utworze literackim pokazują, że tam jest coś o co warto się spierać, a to pociąga nas do czytania.

Spotkanie było również okazją do dyskusji o poziomie czytelnictwa w Polsce, możliwych powodach jego spadku, a także o obecnym i minionych kanonach lektur szkolnych. Okazuje się, że im większe zaangażowanie w czytanie indywidualnego, emocjonalnego człowieka, tym bardziej rozjeżdża się lista lektur szkolnych z pasjami i zainteresowaniami. Była również okazja podyskutować o czytelnictwie z punktu widzenia powodów, dla których sięgamy po książki: dla prestiżu czy przyjemności.

Niezwykle szybko upłynął czas na międzypokoleniowej rozmowie. Tym ciekawszej, że w auli „Medyka” zgromadzili się zarówno nauczyciele, uczniowie, bibliotekarze, rodzicie i nastoletnie dzieci.

„Festiwal PRETEKSTY dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego”

Spotkanie z prof. Przemysławem Czaplińskim

Serdecznie zapraszamy na spotkanie z prof. Przemysławem Czaplińskim we wtorek, 28 listopada, o godzinie 10:00 w auli „Medyka”.

Prof. Przemysław Czapliński to krytyk literacki, profesor literatury współczesnej pracujący w Instytucie Filologii Polskiej UAM. Członek korespondent Polskiej Akademii Nauk. Zajmuje się między innymi historią i socjologią literatury, a także konfrontacją literatury z nowoczesnością.

„Festiwal PRETEKSTY dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego”

Fot. „Życie Uniwersyteckie”

13. Festiwal Literacki PRETEKSTY : spektakl „Merylin Mongoł” Teatru Wszelki Wypadek

Finałowy wieczór Pretekstów zakończył się brawurowo – ten przymiotnik najlepiej oddaje to, co wydarzyło się w sali koncertowej Starego Ratusza. Spektakl „Merylin Mongoł” Teatru Wszelki Wypadek nie pozwoli dziś zapewne usnąć spokojnie wielu jego widzom. Siła dramatu Nikołaja Kolady i znakomita, przejmująca gra aktorska wywołały grad oklasków i uznanie dla interpretacji Tomasza Kujawskiego.

To gorzko-gorzka, momentami brutalna, a od początku do końca przejmująca opowieść o pragnieniu wyrwania się z beznadziei – daremnym i równie beznadziejnym. Pragnieniu odmiany i ucieczki ze świata, w którym nawet koniec świata jawi się jako scenariusz optymistyczny. Bo przed trzęsieniem ziemi uchroni schron, a przed beznadzieją życia schronić się nie da. Nie w miejscu, w którym nie da się odetchnąć – dosłownie i w przenośni.

Dziś już żegnamy się z Państwem – publicznością Festiwalu Literackiego PRETEKSTY. Bardzo dziękujemy za cztery wspólne dni i zapraszamy jutro – do biblioteki, po literaturę.

Festiwal organizują: Miasto Gniezno wraz z Biblioteką Publiczną Miasta Gniezna.

Wsparcia udzielają partnerzy: Wielkopolska Izba Gospodarcza, Miejski Ośrodek Kultury, Stowarzyszenie “Ośla Ławka”, Klub Krytyki Politycznej w Gnieźnie, GUTW, IKE, Biblioteka Pedagogiczna w Gnieźnie, KDoK, Stowarzyszenie Pisarzy Polskich.

„Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego”

13. Festiwal Literacki PRETEKSTY : spotkanie z Katarzyną Michalczak

Niezwykle szczere, wartościowe i dodające otuchy oraz… odwagi było dzisiejsze spotkanie, które rozpoczęło 4. dzień Festiwalu Preteksty. Katarzyna Michalczak, poetka, prozaiczka, socjolożka i mama syna z zespołem Aspergera przyjechała do Gniezna spotkać się z czytelnikami swojej głośnej książki „Synu, jesteś kotem”.

W rozmowie z Agnieszką Antosik pojawiło się spekturm… tematów, które porusza książka, a której lektura do głębi porusza czytelników, często rodziców dzieci nieneurotypowych. Jak powiedziała w rozmowie Katarzyna Michalczak, książkę pisała przede wszystkim dla siebie samej, żeby wyrzucić i przepracować swoje własne niełatwe doświadczenie z wychowywaniem syna w spektrum autyzmu. Diagnoza była dla niej olśnieniem – okazała się też zwyczajnie przydatna w polepszeniu społecznego funkcjonowania syna, choćby w szkole. Wcześniej jej dziecko odbierano jako niegrzeczne. Jasna diagnoza stała się więc jak niczym widoczna chorągiewka, którą można pomachać, by wskazać innym w czym tkwi problem i jak należy podchodzić do dziecka w spektrum.

„Synu, jesteś kotem” to boleśnie szczery zapis jej doświadczeń, w tym dochodzenia do diagnozy i pogodzenia się z tym, że rodzicielskie oczekiwania i wyobrażenia o dziecku spełnić się nie mogą. Jak zauważyła autorka, w ostatnich latach akceptacja dla nieneurotypowości rośnie, i w skutek edukacji, i pojawiania się tego tematu w przestrzeni publicznej. Tak też traktuje swoją osobistą opowieść, w której zresztą oddaje głos synowi. Jako społeczeństwo powoli zaczynamy się otwierać na inność. Ale i sama Katarzyna Michalczak, po roku od napisania książki, patrzy na swoje doświadczenia nieco inaczej, gdyż – jak przyznała, a było to pierwszy publiczne wyznanie – w międzyczasie zautodiagnozowała się jako osoba z ADHD. Więc teraz, wstecz, swoje macierzyńskie zmagania postrzega jako zetknięcie dwóch nieneurotypowości.

Podczas rozmowy, także wśród pytań czytelników, pojawiło się wiele dodatkowych kwestii: wsparcia systemowego osób nieneurotypowych, kultury terapeutycznej czy wreszcie osobistych próśb o radę. Na koniec spotkania znalazł się też czas na pytania dotyczące innych artystycznych działań Katarzyny Michalczak, dla której tworzenie jest – jak podkreślała dopytywana przez prowadzącą – rzecz najważniejszą. A jest to twórczość wieloraka – poezja, rysunek, śpiew, joga, masaże, twórcze przetwarzanie snów. Można by rzec – całe spektrum artystycznych wcieleń w jednej osobie.

13. Festiwal Literacki Preteksty dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.

13. Festiwal Literacki PRETEKSTY : panel „Strategie i bezpieczeństwo”

Festiwalową sobotę zakończył ponad dwugodzinny panel „Strategie i bezpieczeństwo”. W auli IKE UAM – wypełnionej do ostatniego miejsca – rozmawiali zaproszeni goście: dr Jacek Bartosiak – prawnik, dr nauk społecznych, ekspert ds. geopolityki i strategii. Autor książek i bloga na temat geostrategii Stanów Zjednoczonych, Chin i Rosji: „Najlepsze miejsce na świecie. Gdzie Wschód zderza się z Zachodem” (2023), “Rzeczpospolita między lądem a morzem. O wojnie i pokoju” (2018), “Pacyfik i Eurazja. O wojnie” (2016); Marek Budzisz – dziennikarz, działacz polityczny i analityk. Zajmuje się tematyką Europy Wschodniej w wymiarze społeczno-politycznym. Autor książek o tematyce gospodarczej i geopolitycznej „Samotność strategiczna Polski” (2022), „Wszystko jest wojną. Rosyjska kultura strategiczna” (2021) oraz gen. Waldemar Skrzypczak – generał broni SZ RP w stanie spoczynku. Oficer dyplomowany wojsk pancernych. W latach 2008-2009 dowódca wojsk lądowych. Od 2011 doradca ministra obrony, a w latach 2012-2013 podsekretarz stanu w MON. Współautor książki „Moja wojna”– wspólnie z M. Majewskim, P. Reszką (2010) oraz wywiadu-rzeki „O wojnie w Ukrainie i bezpieczeństwie Polski”(2022). Z panelistami rozmawiała dr Katarzyna Jędraszczyk (Uniwersytet im. A. Mickiewicza – Instytut Kultury Europejskiej w Gnieźnie).Punktem wyjścia i polem tematycznym panelu była oczywiście sytuacja geopolityczna po wybuchu wojny w Ukrainie. Wojna spowodowała, że poczucie bezpieczeństwa w naszej części Europy zmieniło się fundamentalnie. Wśród tematów pojawiły się zatem takie kwestie, jak: kultura strategiczna, rozwój polskich sił zbrojnych, scenariusze geostrategiczne dla Polski i świata, zaangażowanie i gwarancje NATO, armia nowego wzoru czy kwestie poboru powszechnego czy dowodzenie scentralizowane vs zdecentralizowane. Całe spotkanie – w tym także pytania od publiczności – było rejestrowane: można je zobaczyć tutaj.

Spotkanie odbyło się dzięki współpracy Wielkopolskiej Izba Gospodarczej, Instytutu Kultury Europejskiej UAM oraz Biblioteki Publicznej Miasta Gniezna. Zostało zorganizowane w ramach 13. Festiwalu Literackiego PRETEKSTY, dofinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.

13. Festiwal Literacki PRETEKSTY : spotkanie z Cezarym Łazarewiczem

Sobotę, trzeci dzień Pretekstów, rozpoczęło bardzo ciekawe spotkanie z reportażystą Cezarym Łazarewiczem. Ciekawe już przez same tematy, które podejmuje w swoich reporterskich śledztwach autor – sprawy głośne i kontrowersyjne, takie jak sprawa Gorgonowej, śmiertelne pobicie Grzegorza Przemyka (za którą otrzymał Nagrodę Literacką NIKE) i wreszcie, w ostatniej książce sprawę śmierci Stanisława Pyjasa. Właśnie tej książki – „Na Szewskiej. Sprawa Stanisława Pyjasa” – głównie dotyczyła rozmowa, którą poprowadził dziennikarz Aleksander Karwowski. Książka nie przeszła bez echa – wywołała wiele polemik, gdyż według śledztwa Łazarewicza, a wbrew utrwalonej legendzie, Pyjas – student polonistyki z Krakowa, zaangażowany w działalność nieformalnej grupy studenckiej – nie został wcale zamordowany (w 1977 roku) przez esbecję, a po prostu zginął w wyniku wypadku. To wniosek po niemal 5 lat pracy autora, który prześledził 90 teczek w archiwum IPN, rozmawiał z ponad 80 osobami związanymi z tą sprawą. Analogii z bohaterem poprzedniej książki być nie może – w sprawie śmiertelnie pobitego Grzegorza Przemyka esbecja próbowała sprawę zaciemnić, w przypadku Pyjasa – sama starała się wszystko rozjaśnić. Łazarewicz podkreślał, że jego ostatnia książka jest o tym, jak powstaje mit – bo sprawa Pyjasa o historia zmitologizowana, zwłaszcza w Krakowie, gdzie autor jest teraz persona non grata.

Rozmowa o ostatnim śledztwie była punktem wyjścia do opowieści o pracy reporterskiej i reportażu jako takim. Jak mówił gość, dla niego w reportażu najciekawsza jest prawda oraz emocje, ale oczywiście reportaż musi być dobrze udokumentowany. Łazarewicz opowiadał też o kulisach pracy przy wcześniejszych reporterskich śledztwach. I o swojej pracy dziennikarskiej. Wspomniał, że w Gnieźnie był wcześniej jeden raz – właśnie jako dziennikarz podczas pielgrzymki Jana Pawła II. Jak zabawnie podsumował, do Gniezna przyjeżdża tylko dla papieża i czytelników.

13. Festiwal Literacki Preteksty dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.

13. Festiwal Literacki PRETEKSTY : spotkanie z Markiem Krajewskim

120 minut spotkania z „Królem polskiego kryminału” czyli wrocławskim pisarzem Markiem Krajewskim minęło w mgnieniu oka.

Z pewnością zasługa w tym osoby prowadzącej – Agnieszki Ziebarth, kierowniczki Biblioteki IKE UAM, która nie tylko sięgnęła do ponad dwudziestu książek w dorobku autora, ale i spróbowała (z powodzeniem!) namówić naszego gościa do osobistych, intymnych niemalże zwierzeń.

Dowiedzieliśmy się sporo o warsztacie pisarza oraz przekonaliśmy się o ważności rytmu dnia i istocie nawyków i przywiązaniu do szczegółów.

Dopisała także znakomita gnieźnieńska publiczność, która ustawiła się w długą kolejkę po upragniony autograf.

13. Festiwal Literacki Preteksty dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.

13. Festiwal Literacki PRETEKSTY : spotkanie z Ziemowitem Szczerkiem

Drugi dzień Pretekstów zaczęliśmy europejsko, choć nie od tej Europy, która pierwsza przychodzi nam na myśl w związku z tym przymiotnikiem, a od Europy Środkowej. To właśnie tam prywatnie i pisarsko ciągnie Ziemowita Szczerka, naszego festiwalowego gościa, i tam zakorzeniona jest jego tożsamość.

Rozmowa w Czytelni Biblioteki Głównej, którą poprowadził Paweł Bartkowiak, orbitowała wokół ostatniej książki Ziemowita Szczerka, czyli wokół „Wymyślonego miasta Lwowa” – taki tytuł nosi ta eseistyczna opowieść o mieście, do którego autor jeździ od blisko trzydziestu lat. Szczerek zaczął ją pisać przed rosyjską agresją, a skończył już po wybuchu pełnoskalowej wojny. Jak mówił, nie musiał jednak książki przeredagowywać – jest w niej i Lwów przedwojenny, i wojenny. A samo miasto było i jest – jak mówi Szczerek – traktowane w Ukrainie jak swego rodzaju „Eurodisneyland”, prawdziwie europejskie miasto. Po wojnie stało się w gruncie rzeczy drugą zapasową stolicą Ukrainy – przeniosły się tam z Kijowa choćby redakcje mediów czy wiele innych instytucji.

Ale nie tylko lwowskie fascynacje autora były przedmiotem rozmowy. Wiele miejsca poświęcono Europie Środkowej, po której Szczerek podróżuje namiętnie, a zapisy z tych podróż finalizują się w jego książkach, choćby „Międzymorzu”. Ułatwia mu to znajomość języków – serbskiego, ukraińskiego, rosyjskiego czy słowackiego. Wszystkie książki Szczerka łączy niepodrabialny styl, określany przez wielu reportażem gonzo. Sam autor twierdzi, że w ostatniej książce się „uspokoił” i powstrzymał przed szalonymi galopadami. Ale to właśnie ów nerw, śmiałość, a wręcz zuchwałość ocen oraz uważne oko do obserwacji czynią z niego autora poczytnego i lubianego. Co widać było też po gnieźnieńskim spotkaniu – sala była wypełniona czytelnikami. Ziemowit Szczerek, indagowany przez prowadzącego, odniósł się też do innych kwestii, z których jest rozpoznawany – choćby swojej niepokornej lewicowości czy rozpalających emocje fejsbukowych statusów. Jak powiedział – lubi czasami „wywrócić stołek”. Podzielił się także swoimi obserwacjami z Wielkopolski, zauważając brak reportażu traktującego właśnie o naszym regionie. Jak podkreślił, Wielkopolska ma wiele wspólnego z opisanym przez niego Lwowem – podobną mieszczańską tkankę. Zapowiedział też kolejną książkę – ma traktować o granicach.

13. Festiwal Literacki Preteksty dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.

PRETEKST(y) do czytania: „Najlepsze miejsce na świecie. Gdzie Wschód zderza się z Zachodem”

Jednym z gości dyskusji „Strategie i bezpieczeństwo”, obok Marka Budzisza i gen. Waldemara Skrzypczaka, będzie dr Jacek Bartosiak. Panel odbędzie się w auli IKE UAM, w sobotę 2 września o godz. 17:00. Najnowsza książka dra Jacka Bartosiaka nosi tytuł „Najlepsze miejsce na świecie. Gdzie Wschód zderza się z Zachodem”.

„Najnowsza publikacja Jacka Bartosiaka nie jest poświęcona USA, Chinom czy Rosji – to książka o Rzeczpospolitej i o tym, czym ona jest i jakie mamy wobec niej marzenia.

Konflikt o panowanie nad światem stał się faktem. Czy Polska ma pomysł na swoją pozycję w tej rozgrywce? Z jednej strony mamy walczącą o utrzymanie imperialnego statusu Rosję, z drugiej – mające swoje cele kraje Europy Zachodniej, z Niemcami i Francją na czele. Nad głowami tych graczy rozgrywa się konflikt USA–Chiny, a w samym sercu coraz bardziej rozgrzanego tygla interesów tkwi Polska.

Czy polskie państwo ma obecnie przemyślaną strategię?
Jak powinna ona wyglądać?
Czy grozi nam wojna?
Co z naszymi elitami politycznymi w nowych, dużo trudniejszych czasach?

To pytania, na które wszyscy – jeśli chcemy być świadomymi obywatelami – musimy sobie szczerze odpowiedzieć.

Jacek Bartosiak wyjaśnia, dlaczego na naszych oczach stary ład przestał obowiązywać i znów stosuje się dawne chwyty, które już nigdy nie miały być używane. Opisuje rywalizację i wojnę, która trwa, choć nie zawsze jesteśmy jej świadomi.

Bartosiak to polski Harari geopolityki. Obrazowy i sugestywny styl wypowiedzi sprawia, że jego książki pochłania się jak dobry kryminał. A czytają je wszyscy – specjaliści, stratedzy, historycy i politycy. Każdy, kto chce zrozumieć sytuację Polski na tle zmian międzynarodowych układów. Każdy, kto chce zapewnić Polsce bezpieczeństwo na lata.”

(opis pochodzi od wydawcy)

Festiwal Literacki Preteksty dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.